Trung Quốc đang thúc đẩy phát triển chất lượng cao bằng đổi mới sáng tạo khoa học - công nghệ

Trong bối cảnh cục diện toàn cầu biến đổi sâu sắc và làn sóng Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang làm thay đổi mọi mặt của đời sống xã hội, đổi mới khoa học và công nghệ đã trở thành lực lượng cốt lõi định hình lại cạnh tranh toàn cầu và quyết định tương lai phát triển của các quốc gia. Giai đoạn“Quy hoạch 5 năm lần thứ 15” sắp tới đánh dấu Trung Quốc bước vào giai đoạn phát triển mới, thúc đẩy phát triển chất lượng cao thông qua đổi mới khoa học và công nghệ một cách có hệ thống. Sự chuyển hướng chiến lược này không chỉ bắt nguồn từ nhu cầu nội tại của chính Trung Quốc, mà còn mang theo sứ mệnh đóng góp trí tuệ cho sự phát triển toàn cầu. Đối với Việt Nam đang bước vào thời kỳ đột phá về khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, thì việc thấu hiểu logic sâu xa và kinh nghiệm thực tiễn của con đường phát triển khoa học và công nghệ của Trung Quốc có giá trị tham khảo hết sức quan trọng.

PGS. TS Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương Việt Nam

Việc Trung Quốc đặt đổi mới khoa học và công nghệ ở vị trí tối cao trong chiến lược phát triển quốc gia xuất phát từ nhận thức sâu sắc về vị trí lịch sử và thực tế phát triển. Về động lực nội tại, mô hình tăng trưởng truyền thống dựa trên các yếu tố đầu vào là tài nguyên thiên nhiên, vốn, lao động trình độ thấp đã đạt đến giới hạn, những thay đổi về cơ cấu nhân khẩu học và ràng buộc về tài nguyên thiên nhiên, vốn đang thúc đẩy phải chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế sang dựa vào nâng cao năng suất tổng hợp. Từ bên ngoài, cạnh tranh quốc tế ngày càng thể hiện rõ ở sức mạnh công nghệ, công nghệ cốt lõi then chốt liên quan đến quyền tự chủ phát triển và an ninh quốc gia. Chính dưới tác động kép của các yếu tố bên trong và bên ngoài này, Trung Quốc đã lựa chọn con đường dẫn dắt phát triển chất lượng cao bằng sự tự cường về khoa học và công nghệ, đây không chỉ là tất yếu của chuyển đổi kinh tế mà còn là nền tảng chiến lược cho sự phục hưng dân tộc.

Thực tiễn đổi mới khoa học và công nghệ của Trung Quốc thể hiện một bức tranh hoành tráng với bố cục hệ thống và đa chiều. Ở cấp độ quốc gia, thông qua thể chế toàn quốc mới để tích hợp lực lượng khoa học và công nghệ chiến lược, tập trung giải quyết các vấn đề then chốt trong các lĩnh vực then chốt như mạch tích hợp, phần mềm cơ bản, máy công cụ, nỗ lực phá vỡ các vấn đề"điểm nghẽn". Ở cấp độ chủ thể thị trường, thông qua các gói chính sách như ưu đãi thuế, quỹ chuyên dụng, tài trợ trên thị trường khoa học và công nghệ, khuyến khích doanh nghiệp trở thành chủ thể ra quyết định đổi mới, đầu tư nghiên cứu và phát triển, ứng dụng kết quả, bồi dưỡng hàng chục nghìn doanh nghiệp công nghệ cao, hình thành đội ngũ đổi mới với sự dẫn dắt của doanh nghiệp đầu ngành và sự phối hợp của doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ở cấp độ thể chế, đẩy mạnh cải cách“quản lý, phục vụ” trong lĩnh vực khoa học, thực hiện các cơ chế thị trường như“treo thưởng, nhận nhiệm vụ”, tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, xây dựng hệ sinh thái có lợi cho đột phá sáng tạo và chuyển đổi kết quả. Điều quan trọng hơn là Trung Quốc luôn lấy tầm nhìn toàn cầu để hoạch định đổi mới, vừa tự chủ nghiên cứu đột phá, vừa hợp tác mở cửa, thông qua việc khởi xướng các kế hoạch khoa học lớn quốc tế, cùng nhau xây dựng phòng thí nghiệm chung, chủ động hội nhập và đóng góp vào mạng lưới đổi mới toàn cầu.

Một loạt các hành động chiến lược này đã mang lại những kết quả phong phú. Từ thám hiểm Mặt Trăng“Hằng Nga” đến thám hiểm Sao Hỏa“Thiên Vấn”, từ hệ thống dẫn đường vệ tinh Bắc Đẩu đến tàu lặn sâu“Phấn Đấu Giả”, từ tính toán lượng tử đến trí tuệ nhân tạo, Trung Quốc đã đạt được một loạt tiến bộ đột phá trong các lĩnh vực công nghệ chiến lược. Những thành tựu này không chỉ thể hiện ở các dự án công nghệ tiên tiến, mà còn hội nhập sâu vào phát triển kinh tế - xã hội: quy mô kinh tế số đứng đầu thế giới, các ngành công nghiệp chiến lược mới nổi như ô tô năng lượng mới, dược phẩm sinh học phát triển mạnh mẽ, tỷ lệ đóng góp của đổi mới khoa học công nghệ vào tăng trưởng kinh tế tiếp tục tăng. Thực tiễn của Trung Quốc chứng minh hùng hồn rằng, thông qua đầu tư và cải cách kiên trì, các quốc gia đi sau hoàn toàn có thể đạt được phát triển nhảy vọt trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đồng thời bơm động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu, cung cấp giải pháp hiệu quả cho các thách thức chung của nhân loại.

Đáng chú ý, quá trình đổi mới khoa học công nghệ của Trung Quốc có liên quan mật thiết đến sự phát triển của Việt Nam. Là hai nước láng giềng xã hội chủ nghĩa liền kề, hợp tác song phương trong các lĩnh vực như công nghệ nông nghiệp, công nghệ thông tin, năng lượng xanh đã đạt được kết quả thiết thực. Nhìn về giai đoạn“Quy hoạch 5 năm lần thứ 15”, sự phát triển sâu hơn của Trung Quốc trong các lĩnh vực tiên phong như chuyển đổi số, công nghệ xanh sẽ mở ra không gian hợp tác rộng lớn hơn cho Việt Nam và Trung Quốc. Việt Nam có thể tích cực kết nối chuỗi đổi mới và chuỗi công nghiệp của Trung Quốc, khai thác các điểm tăng trưởng hợp tác mới trong chuyển giao công nghệ, nghiên cứu phát triển chung, trao đổi nhân lực.

Kinh nghiệm của Trung Quốc cung cấp gợi ý đa chiều cho quá trình hiện đại hóa của Việt Nam:

Thứ nhất, đột phá phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là tiền đề cho sự phát triển nhanh và bền vững, vì vậy, cần xây dựng kế hoạch phát triển mạnh mẽ khoa học công nghệ phù hợp với mục tiêu dài hạn của quốc gia, duy trì tính định hướng chính sách và đầu tư nguồn lực trong các lĩnh vực then chốt.

Thứ hai, kích hoạt sức sống đổi mới khoa học và công nghệ của doanh nghiệp là then chốt, nên thông qua thiết kế thể chế để doanh nghiệp thực sự trở thành chủ thể đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học và công nghệ.

Thứ ba, nhân tài, nguồn nhân lực chất lượng cao là nguồn lực hàng đầu, cần xây dựng hệ thống nhân tài toàn diện từ giáo dục cơ bản đến thu hút nhân tài cấp cao.

Thứ tư, trong khi đổi mới tự chủ, kiên trì mở cửa và bao trùm, khéo léo nắm bắt cơ hội trong dòng chảy tri thức toàn cầu và khuếch tán công nghệ, thông qua giới thiệu, tiêu hóa, hấp thụ và đổi mới lại, đẩy nhanh tiến độ nâng cấp ngành công nghiệp trong nước.

Có thể dự đoán, dẫn dắt phát triển bằng đổi mới khoa học và công nghệ sẽ là chủ đề nổi bật trong quá trình hiện đại hóa của Trung Quốc trong trung và dài hạn. Mặc dù con đường này đầy thách thức, nhưng chắc chắn sẽ mở ra triển vọng phát triển rộng lớn hơn cho Trung Quốc. Đối với Việt Nam, việc thấu hiểu sự chuyển đổi chiến lược của nước láng giềng không chỉ là nhu cầu nắm bắt mạch thời đại, mà còn là sự khôn ngoan trong việc hoạch định con đường phát triển của chính mình. Dựa trên triết lý phát triển tương đồng và mục tiêu phát triển tương thông, Việt Nam và Trung Quốc hoàn toàn có khả năng sát cánh bên nhau trong làn sóng đổi mới, phát triển khoa học công nghệ, thông qua tăng cường kết nối chiến lược và hợp tác thiết thực, cùng nhau viết nên những chương sử huy hoàng cho sự nghiệp hiện đại hóa của mỗi nước, tạo ra tương lai tươi sáng, thịnh vượng hơn cho nhân dân hai nước.

Tác giả: PGS. TS Vũ Văn Phúc,

Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương Việt Nam

Nguồn: CMG