Văn hoá truyền thống Trung Hoa trong kỷ nguyên AI

Trải qua hơn năm nghìn năm lịch sử, văn hóa Trung Hoa đã tích lũy được một kho tàng giá trị truyền thống phong phú, sâu sắc và có sức sống mãnh liệt. Trong khi đó, ngày nay, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng phổ biến và trở thành một động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của nền văn minh nhân loại. Là một chuyên gia về nghiên cứu Trung Quốc, nhà ngoại giao Nguyễn Vinh Quang, Phó Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam – Trung Quốc cho rằng, trong thời đại AI, việc nhìn nhận và phát huy những tinh hoa văn hóa truyền thống Trung Hoa càng trở nên có ý nghĩa đặc biệt, đưa đến nhiều hàm ý quan trọng cho các quốc gia khác trong đó có Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Vinh Quang, văn hóa truyền thống Trung Hoa được xây dựng trên nền tảng của tư tưởng Nho giáo, Đạo giáo và Phật giáo, với những giá trị đạo đức cốt lõi như ngũ thường“Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín”. Tư tưởng“Dĩ hòa vi quý”,“Trung dung”,“Dĩ dân vi bản”, hay“Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” v.v… là những giá trị cốt lõi trong văn hoá truyền thống Trung Hoa.

Ông Nguyễn Vinh Quang, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam – Trung Quốc

“Do hoàn cảnh địa lý và quá trình giao lưu ngàn đời nay giữa hai nước, tạo nên hiện tượng giao thoa văn hoá giữa hai dân tộc Việt Nam và Trung Quốc. Lãnh đạo hai nước từng khẳng định, hai nước Việt-Trung“sơn thuỷ tương liên, văn hoá tương thông”. Bởi vậy những giá trị văn hoá Trung Hoa đã trở thành một bộ phận rất quan trọng trong nền văn hoá truyền thống Việt Nam. Ngày nay những tiêu chí đạo đức và tư tưởng đó vẫn luôn có sức sống vượt thời gian, không chỉ chi phối đời sống cá nhân mà còn là định hướng trong quản trị xã hội và quan hệ quốc tế,” nhà nghiên cứu cho hay.

Văn hóa Trung Hoa còn thể hiện qua nghệ thuật thư pháp, hội họa, âm nhạc, y học cổ truyền, văn học cổ điển và lễ nghi truyền thống. Các giá trị này không chỉ phản ánh sự sâu sắc trong tư duy mà còn thể hiện khả năng sáng tạo và tinh thần nhân văn của người Trung Hoa.“Chính những giá trị đó đã hấp dẫn tôi trong công việc nghiên cứu về Trung Quốc,” ông Nguyễn Vinh Quang cho biết.

Các nghệ sĩ Trung Quốc biểu diễn Kinh kịch - loại hình nghệ thuật biểu diễn được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Đại diện của Nhân loại

Ngày nay, AI đã mang lại nhiều lợi ích trong việc lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc, đặc biệt là ở khả năng tiếp cận và phổ biến thông tin một cách rộng rãi và nhanh chóng. Những năm gần đây, một số quốc gia, nhiều tổ chức, đơn vị liên quan đã và đang áp dụng AI như một phương pháp hữu hiệu để lưu trữ, sắp xếp, truyền thông về các nét đẹp của văn hóa dân gian. Thông qua các ứng dụng như phiên dịch tự động, sáng tạo nội dung đa ngôn ngữ, hoặc tái hiện văn hóa qua hình ảnh và âm thanh, AI giúp đưa các yếu tố văn hóa truyền thống của mỗi quốc gia đến gần hơn với cộng đồng quốc tế.

“Tuy nhiên, đằng sau những lợi ích ấy luôn tồn tại những nguy cơ mà không phải ai cũng lường hết được. Một trong những đặc điểm của AI là khả năng học và sao chép nội dung từ dữ liệu có sẵn trên internet. Khi AI tạo ra các nội dung liên quan đến văn hóa, nó dựa trên các mẫu dữ liệu đã được thu thập, nhưng lại thiếu đi yếu tố bối cảnh và nguồn gốc cụ thể. Điều này dẫn đến tình trạng một số biểu tượng văn hóa, câu chuyện dân gian, ca dao tục ngữ hoặc phong tục truyền thống được tái hiện nhưng không giữ được ý nghĩa ban đầu, thậm chí có thể trở nên lệch lạc. Những yếu tố mang giá trị tinh thần sâu sắc khi bị tái tạo mà không có sự hiểu biết về ngữ cảnh sẽ dần mất đi ý nghĩa vốn có, tạo nên sự nhầm lẫn và thậm chí hiểu sai,” nhà nghiên cứu quan ngại.

Bên cạnh đó, AI cũng mang đến những thách thức khác như nguy cơ mất phương hướng giá trị, suy giảm tương tác giữa con người với con người, thậm chí tạo ra xung đột giữa truyền thống và hiện đại v.v…

“Trong bối cảnh ấy, văn hóa truyền thống Trung Hoa cộng với Sáng kiến văn minh toàn cầu của Trung Quốc có thể đóng vai trò như một định hướng về tinh thần, giúp con người giữ vững nhân tính, hướng tới sự hài hòa giữa con người và công nghệ. Triết lý“Thiên nhân hợp nhất” của Đạo giáo, hay“Dĩ nhân vi bản” của Nho giáo chính là những nguyên tắc có thể giúp định hướng sự phát triển đạo đức và nhân văn cho AI,” chuyên gia Nguyễn Vinh Quang nhìn nhận.

Hiện nay, Trung Quốc đang tích cực tích hợp công nghệ AI với văn hóa truyền thống. Nhiều bảo tàng, thư viện số, nền tảng giáo dục trực tuyến của Trung Quốc đã ứng dụng AI để số hóa, phục dựng và phổ biến các di sản văn hóa. Công nghệ nhận diện hình ảnh giúp tái tạo các bức tranh cổ bị hư hại, AI hỗ trợ biên dịch các văn bản cổ sang ngôn ngữ hiện đại, hay robot hướng dẫn viên trong bảo tàng có thể kể lại câu chuyện lịch sử một cách sinh động, gần gũi. Trên mạng xã hội Trung Quốc, các“nhân vật ảo” sử dụng AI – như các MC, ca sĩ hay học giả kỹ thuật số – cũng được thiết kế theo hình tượng truyền thống Trung Hoa, vừa mang tính thẩm mỹ cao vừa lan tỏa giá trị văn hóa một cách sáng tạo và hiệu quả.

Không chỉ ở trong nước, Trung Quốc còn đẩy mạnh giao lưu văn hóa thông qua sáng kiến“Vành đai và Con đường”. Trong đó, AI được sử dụng như một công cụ hỗ trợ phiên dịch ngôn ngữ, xây dựng hệ thống thông tin liên kết các quốc gia, và quảng bá văn hóa Trung Hoa ra thế giới với hình thức đa dạng, từ phim ảnh, trò chơi điện tử đến học thuật. Hiện nay ở các nước láng giềng của Trung Quốc trong đó có Việt Nam, phim ảnh, trò chơi điện tử của Trung Quốc đang rất được giới trẻ ưa thích thông qua các phương tiện truyền thông mới. Theo thống kê, ở Việt Nam đã có khoảng 70 triệu người dùng TikTok, và con số này vẫn đang tiếp tục tăng.

“Mặc dù AI mang đến nhiều thách thức mới, nhiều lo ngại rằng AI có thể làm mai một nhiều giá trị truyền thống, nhưng chúng tôi vẫn khẳng định rằng, AI là công cụ tạo ra nhiều của cải để cải thiện đời sống vật chất, còn văn hoá mới chính là thứ nuôi dưỡng bền vững đời sống tinh thần để đất nước thực sự vươn mình trên nền tảng cội nguồn dân tộc,” ông Nguyễn Vinh Quang nói.

Lãnh đạo Việt Nam đã ban hành Nghị quyết chính trị, khẳng định tầm nhìn đưa Việt Nam trở thành một trong 30 quốc gia dẫn đầu thế giới về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào năm 2045. Nghị quyết đặc biệt nhấn mạnh vai trò của khoa học công nghệ trong việc“xây dựng, phát triển giá trị văn hóa, xã hội, con người Việt Nam”, đặt nền móng cho một chiến lược phát triển toàn diện và bền vững.

Vị chuyên gia cho rằng, trong tiến trình đó, Việt Nam cần nghiên cứu và tham khảo, học tập cách làm của bạn bè trên thế giới, đặc biệt là tham khảo kinh nghiệm của Trung Quốc, cách tiếp cận vấn đề của Trung Quốc. Đó không những vì Trung Quốc đang là quốc gia đi đầu về phát triển công nghệ mới mà còn là vì Việt Nam và Trung Quốc có rất nhiều điểm tương đồng, là cộng đồng chia sẻ tương lai.

“Việc Trung Quốc khẳng định tầm quan trọng của văn hóa truyền thống như một trụ cột đạo đức, là điều chúng tôi rất quan tâm. Nhiều học giả Trung Quốc cho rằng, sự phát triển của AI cần được“tích hợp giá trị đạo đức”. Nói cách khác, công nghệ không thể tách rời khỏi giá trị nhân văn. AI là công cụ phục vụ con người, chứ không thay thế hay lấn át con người. Chính vì vậy, các giá trị như“Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín”, hay tư tưởng“Hài hoà”,“Hoà nhi bất đồng”,“Dĩ nhân vi bản”… cần được tích hợp vào hệ thống đạo đức của AI, tạo nên AI lành mạnh, phục vụ con người.

Trong kỷ nguyên AI, thế giới không chỉ cần công nghệ nhanh hơn, thông minh hơn, mà còn cần tình cảm con người đậm đà hơn, trí tuệ sâu sắc hơn và lành mạnh hơn. Văn hóa truyền thống Trung Hoa được hình thành trong quá trình năm ngàn năm với những giá trị bền vững có thể trở thành chất keo kết nối giữa các nền văn minh, giữa con người và máy móc, giữa hiện tại và tương lai.

Trẻ em Trung Quốc và nước ngoài tham gia một cuộc thi viết thư pháp

“Nhìn từ góc độ toàn cầu, sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và văn hóa truyền thống không phải là điều mâu thuẫn, mà là cơ hội lớn để xây dựng một nền văn minh mới – nơi công nghệ phát triển dựa trên nền tảng nhân văn, và con người sống hài hòa cùng vạn vật. Với vai trò là một trong những nền văn minh lớn của thế giới, Trung Quốc có thể đóng góp những giá trị truyền thống ưu tú của mình như một phần trong di sản chung của nhân loại. Và AI – nếu được phát triển với tâm thế tôn trọng văn hóa – có thể trở thành công cụ mạnh mẽ để bảo tồn, kế thừa và phát huy những tinh hoa ấy trong thời đại mới,” nhà nghiên cứu tin tưởng. 

Phóng viên: Thanh Xuân

Nguồn: CMG